Кăçалхи пĕрремĕш çур çулта ял хуçалăх организацийĕсемпе хресчен-фермер хуçалăхĕсем 185,5 тонна аш-какай туса илнĕ. Чылай хуçалăх аш-какай туса илессине ÿстернĕ, çав шутра: «Путь Ленина» ЯХПК, «Исток» ООО, «Хучель» ООО, В. Степановăн, В. Владимировăн, С. Николаевăн хресчен-фермер хуçалăхĕсем тата ыттисем те. Хуçалăхсем вăкăрсене çамрăклах сутма тăрăшаççĕ, мĕншĕн тесен вĕсене нумай вăхăт тăрантарни, ÿстерни сахал тупăш парать. Туса илнĕ аш-какай шутĕнче 94 проценчĕ — мăйракаллă шултра выльăхăн, 3,6 проценчĕ — кайăк-кĕшĕкĕн, 2,4 проценчĕ — ытти выльăхăн.
Çур çулта районĕпе 3328,8 тонна сĕт суса илнĕ, ку пĕлтĕрхи шайпа танлашать. Сĕт суса илесси çине çут çанталăк условийĕсем пысăк витĕм кÿнĕ. Чылай хуçалăхăн кăтартăвĕ пĕлтĕрхи çак тапхăртинчен ытларах, çав шутра: «Путь Ленина» ЯХПК, «Урюм» ЯХПК, «Исток» ООО, «Хучель» ООО, В. Никоновăн, С. Николаевăн, А. Макаровăн, В. Герасимовăн хресчен-фермер хуçалăхĕсем.
Районĕпе кашни ĕнерен вăтамран 2663 килограмм сĕт суса илнĕ, ку 2022 çулхипе танлаштарсан 102,4 процентпа танлашать. Чи пысăк кăтартусем Атнаш МТФĕнче Киров ячĕллĕ ЯХПКра – 3482 килограмм, В. Никоновăн хресчен-фермер хуçалăхĕнче — 3396 килограмм, Шăхасан МТФĕнче Киров ячĕллĕ ЯХПКра — 2836 килограмм. Паянхи кун сĕт рынокĕнчи лару-тăру лайăхах мар, сĕтĕн туянакан хакĕ чакнă, çакă вăл вăхăтлăх, чăтса ирттерес пулать. 2022 çулхипе танлаштарсан выльăх апачĕ (утă) хатĕрлесси пахалăхлăрах пурнăçланать, çавăнпа та ĕне-выльăх шутне чакармалла мар, ÿстермелле. Сĕт çеç кашни кунхи тупăш парать. Çакă хуçалăхсен экономикишĕн питĕ пĕлтерĕшлĕ.
Утă уйăхĕн 1-мĕшĕ тĕлне ял хуçалăх çĕрĕсен кашни 100 гектарĕ çинче аш-какай туса илесси районĕпе вăтамран 16,1 центнерпа танлашнă. Чи пысăк кăтарту С. Никоновăн хресчен-фермер хуçалăхĕнче — 49,9 центнер. Ял хуçалăх çĕрĕсен кашни 100 гектарĕ çинче сĕт суса илесси районĕпе вăтамран 288,1 центнерпа танлашнă. Ку енĕпе те чи пысăк кăтарту С. Никоновăн хресчен-фермер хуçалăхĕнче — 615,1 центнер.
Утă уйăхĕн 1-мĕшĕ тĕлне мăйракаллă шултра выльăх шучĕ пĕлтĕрхи шайра пулнă, 3631 пуçпа танлашнă. Нумай хуçалăхра выльăх шутне сыхласа хăварнă. Палăртнă кун тĕлне ĕнесен шучĕ районĕпе 1305 пуç пулнă, В. Никоновăн хресчен-фермер хуçалăхĕнче ĕнесен шутне ÿстерсе пыни сисĕнет. Паянхи кун нумай ĕне тытакан хуçалăхсенчен, тĕслĕхрен Киров ячĕллĕ ЯХПКран, тĕслĕх илес пулать, çапла майпа сĕтрен лайăх тупăш илме пулĕ.
В. Волынкинăн хресчен-фермер хуçалăхĕнче сурăх усраççĕ. Вĕсен шучĕ 368 пуçа çитнĕ. Ку отрасльри продукцие, çав шутра çитĕннĕ выльăха та, пĕчĕк путексене те ыйтакансем нумай. Районĕпе пурĕ 795 пуç пăру илнĕ. Пĕлтĕрхипе танлаштарсан çак кăтарту хăш-пĕр хуçалăхсенче пысăкрах, çав шутра: «Урюм» ЯХПК, «Исток» ООО, «Хучель» ООО, С. Николаевăн, В. Никоновăн хресчен-фермер хуçалăхĕсем. Кашни 100 ĕне çине 47,8 пуç пăру илнĕ, пĕлтĕр ку кăтарту 52,5 пуçпа танлашнă. Кашни 100 ĕне çине 50 пуçран ытларах пăру илнĕ хуçалăхсем: «Урюм» ЯХПК, «Исток» ООО, В. Никоновăн, А. Макаровăн, В. Герасимовăн хресчен-фермер хуçалăхĕсем.
Районĕпе кашни 100 ĕне çине пушмак пăрусене пăрулаттарни 12,8 пуçпа танлашнă, пĕлтĕрхи кăтарту — 10,4 пуç. Хăш-пĕр хуçалăхсенче кĕтĕве аван çĕнетсе пыраççĕ, вĕсенче ку кăтарту 10 пуç ытлапа танлашать, çав шутра: «Исток» ООО, Киров ячĕллĕ ЯХПК, В. Степановăн тата В.Владимировăн хресчен-фермер хуçалăхĕсем. Çак хуçалăхсенче кĕтÿри ватă е чирлĕ ĕнесене çамрăк выльăхсемпе ылмаштарсах тăраççĕ.
Мăйракаллă шултра выльăх ÿт хушнин кăтартăвĕсем районĕпе пысăк мар — 531 грамм, пĕлтĕр ку кăтарту 515 грампа танлашнă. 500 грамм ытла хушса пыракан хуçалăхсем: И. Яковлевăн хресчен-фермер хуçалăхĕ — 739 грамм, Е. Матьяновăн хресчен-фермер хуçалăхĕ – 714 грамм, «Путь Ленина» ЯХПК, Киров ячĕллĕ ЯХПК, В. Никоновăн, С. Николаевăн, В. Герасимовăн, А. Семеновăн, С. Леонтьевăн хресчен-фермер хуçалăхĕсем. Ыттисенче кăтарту 500 грамран сахалрах. Ÿт хушассине 600 грамран ытлана çитерсен çеç выльăх ĕрчетессинчи ку отрасль курăмлă тупăш пама пуçлĕ. Йăлтах выльăха тăрантарнинчен тата мĕнле усранинчен килет. Чĕрĕ масса 300 килограмран иртсен выльăха самăртасси уйрăмах пĕлтерĕшлĕ, мĕншĕн тесен ку тапхăрта вăкăрсем талăкра 1000-1200 грамм таран хушаççĕ. Выльăх апачĕ тутлăхлă, унта минераллă япаласем çителĕклĕ пулмалла.
Районта выльăх апачĕ хатĕрлесси малалла пырать. Кăçал çанталăк типĕ, курăк çÿллĕ ÿсеймест. Утă çулма кăштах маларах тухрăмăр. Çанталăка пăхса пахалăхлă утă хатĕрлес пулать. Хальлĕхе хуçалăхсем нумай çул ÿсекен курăксене пĕрремĕш хут çулса пĕ-тернĕ. Утта кирлин 98 проценчĕ, сенажа 48 процент чухлĕ янтăланă. Çавăн пекех нумай хуçалăхра сенаж хывма пуçланă чухне çунтармалли-сĕрмелли материалсене перекетлес тесе технологине пăснине палăртмалла. Кун пек чухне сенаж мар, силос пулать, унăн тутлăхлăхĕ вара сахалрах. В. Никоновăн хресчен-фермер хуçалăхĕнче çеç сенаж хывнă чухне тĕрĕс технологипе усă курнă (симĕс массăна кушăхтарнă). Çĕртме уйăхĕн варринче нумай çул ÿсекен курăксенчен сенаж хывма пуçламаллипе çыхăннă сĕнÿсем панăччĕ. Сенаж е силос хатĕрленĕ чухне комбайн 25-50 миллиметртан касса пымалла. Массăна пусăрăнтарма кустăрмаллă тракторсемпе (Т-150) усă курмалла. Курăка хатĕрлемелли чи лайăх вăхăтран пĕр кун кая юлни ĕнен çулталăкри продуктивлăхне 180 килограмм чакарнине пĕлсе тăрас пулать. Кăçалхи çанталăкра утă хатĕрлеме лайăх. Сĕте вара сивĕтме тăрăшмалла. Çакă сутакан сĕчĕн хакĕ çине витĕм кÿрет, сĕт те часах пăсăлмасть.
Чи кирли вара, выльăха уя кăларсан витесене юсамалла, дезинфекцилемелле, шуратмалла. Çуллахи вăхăтра йÿнĕ апатпа нумайрах продукци (аш-какай, сĕт) туса илес тесе тăрăшмалла, витене кĕртсен ку тăкак- лăрах пулĕ. Çулла продукцин хăйхак-лăхĕ те пĕчĕк, тупăшĕ те пысăкрах. Унсăр пуçне тăвар çинчен манмалла мар, çавăн пекех ĕнесем кÿпĕнесрен вĕсене пăрçа йышши курăксемпе, уйрăмах ирхине е çумăр хыççăн ытлашши тăрантармалла мар.
Сергей Васильев,
ял хуçалăх уйрăмĕн тĕп специалист-эксперчĕ
